Նոր էլիտայի անհրաժեշտությունը

Նոր էլիտայի անհրաժեշտությունը

Հայաստանի նորագույն պատմության մեջ /երրորդ հանրապետության շրջան/, երեք անձ հնարավորություն ունեին դառնալու մեր պատմության խոշորագույն դեմքը, դասվելու համաշխարհային առաջնորդների շարքին : Այդ անունները քաջածանոթ են. Լևոն Տեր-Պետրոսյան, Ռոբերտ Քոչարյան, Սերժ Սարգսյան : Սակայն նրանք նախընտրեցին լինել ապաշնորհ ղեկավարներ, խամաճիկներ մի խումբ օլիգարխների ձեռքին, հակաժողովրդավարներ : Հայաստանին անհրաժեշտ է անհապաղ ազատվել այս երեքից ու նրանց շուրջ ձևավորված էլիտաներից /այս բառը ես այնքան էլ չեմ սիրում/ :
Սկսենք առաջին նախագահից : Լ. Տեր-Պետրոսյանը և նրա թիմը իշխանության եկան համաժողովրդական ալիքի վրա, նրանց քարոզչական հնարքները կրկնվում են նաև այսօր. համատարած շանտաժ /մեզ հետ չես դավաճան ես, տականք ես/, զանգվածների զոմբիացում, սուտ փաստերի վրա կառուցված վերլուծությունների առատություն, նվիրական զգացմունքների շահարկում, հասարակության մեջ ատելության սերմանում և այլն : Ժամանակի կոմունիստական ղեկավարությունը բավականին թույլ գտնվեց հակազդելու այս ամենին և համարյա դիմադրություն ցույց չտվեց : Արդյունքում իշխանության եկավ առաջին նախագահն իր թիմով, ի դեպ ՀՀ պատմության մեջ միակ լեգիտիմ /ժողովրդի և ընդդիմության կողմից ընդունելի/ ընտրությունների /1990թ. մայիսի խորհրդարանական և 1991թ. հոկտեմբերի նախագահական/ միջոցով : Թվում էր, թե կատարվել է հայոց իղձը և ժամանակն է կերտել նորանկախ հանրապետությունը, ի մի բերել բոլոր հայկական էլիտաների /նախկին կոմունիստական իշխանությունների, տեխնոկրատ մտավորականության, սփյուռքի/ ջանքերը, վերականգնել երկրաշարժից ամայացած երկիրը և հաղթել պատերազմում : Ժողովրդի ոգին այդժամ բավական բարձր էր այս ամենը շատ արդյունավետ կազմակերպելու համար : Սակայն պարոն Տեր-Պետրոսյանի թիմը արհամարհեց մյուս էլիտաներին, քաղքենիական ինքնավստահությամբ միանձնյա ստանձնեց երկրի կառավարումը և շատ կարճ ժամանակում Հայաստանը գլորվեց աշխարհի ամենաաղքատ պետությունների շարքը : Կարծում եմ դրա պատճառը շոկային թերապիան էր, որ օգտագործվեց մեր տնտեսության մեջ, ապաշնորհ սեփականաշնորհումը, մասնավորապես կոլեկտիվ և խորհրդային տնտեսությունների ոչնչացումը և հողի հապճեպ սեփականաշնորհումը, արդյունքում տեղի ունեցավ գյուղտեխնիկայի թալան և օտարում հանրապետությունից, ինչպես նաև գյուղատնտեսական ապրանքների արտադրության աննախադեպ անկում : Լևոն Տեր-Պետրոսյանն իր 2007թ. նախընտրական ելույթներից մեկում նշում է. « Եթե ժամանակին չիրականացվեր հողի սեփականաշնորհումը, ապա գյուղական նոմենկլատուրան թալանած կլիներ կոլխոզների ու սովխոզների սեփականությունը (ինչպես տեղի ունեցավ այլ հանրապետություններում), եւ Հայաստանը ցրտից ու մթից բացի անխուսափելիորեն կմատնվեր նաեւ սովի։ Այդ պարագայում, ինքնըստինքյան հասկանալի է, ոչ միայն կվտանգվեր մեր երկրի գոյությունը, այլեւ անհնար կդառնար թե՛ պատերազմի հաղթական ավարտը, թե՛ Արցախի ազատագրումը։ Ուստի, եթե այսօր Հայաստանը կանգուն է, եթե այսօր Արցախն ազատ է, ապա դրա համար մենք առաջին հերթին պարտական ենք սեփականատեր հայ գյուղացու առայժմ չգնահատված սխրանքին։ » /Ազատության հրապարակում 2007 թվականի դեկտեմբերի 8-ին տեղի ունեցած հանրահավաքում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթից/ : Այս բացատրությունն ուղղակի քմծիծաղ է առաջացնում. կոլխոզների ու սովխոզների գույքը թալանվեց դրանց սեփականաշնորհումից հետո, երբ հսկայական տեխնիկան և այլ միջոցները հայտնվեցին անհատների ձեռքին /հիմնականում կոլխոզ-սովխոզների նախագահների/ ու շատ դեպքերում վաճառվեցին Իրան ու Թուրքիա, հաճախ որպես մետաղի ջարդոն : Գյուղացին մնալով մենակ, ի վիճակի չեղավ կազմակերպել արդյունավետ արտադրություն, ինչի հետևանքով էլ 1990-ականների սկզբին Հայաստանը չկարողացավ ապահովել սննդային անվտանգությունն ու երկիրը կանգնեց սովի եզրին : Այս թեման ինձ շատ հոգեհարազատ է, քանզի իմ հայրենի գյուղի օրինակով տեսել եմ գյուղատնտեսության քայքայումն ու աստիճանաբար վերացումը, ինչի արդյունքում հետագայում շատ գյուղացիներ սկսեցին հրաժարվել իրենց հողակտորներից : Սակայն ես զերծ եմ մնում տնտեսագիտական այլ վերլուծություններից հոդվածս հրապարակախոսական ժանրի մեջ պահելու համար :
1995-1996 թվականների ընտրությունները ճակատագրական եղան Հայաստանի համար : Զանգվածային ընտրակեղծիքների միջոցով իշխանության վերարտադրությունը հետայսու դարձավ կենսակերպ հայաստանյան վարչակարգերի համար : Լևոն Տեր-Պետրոսյանը բավականին թույլ գտնվեց այդ ամենը բացառելու, Հայաստանի ժողովրդավարական կերպարը պահպանելու համար : Հայաստանում վերջնականապես ձևավորվեց « ավազակապետական » կառավարումը, որի պարագլուխը դարձավ առաջին նախագահը : 
Ավազապետական վարչախումբը իր ընդիմախոսներին վերացնելու համար դեռևս 1990-ականների սկզբից օգտագործեց ահաբեկչությունը` ընդդիմադիր գործիչների և նրանց հարազատների սպանությունների, բանտարկությունների, հանրապետությունից արտաքսելու և այլ ձևերով:
Ձևավորվեց օլիգարխիա` իշխանության հետ սերտ կապեր ունեցող գործարարների դաս: Սրանք կամ իշխանական կառույցների մեջ էին, կամ էլ խնամիական ու քավոր- սանիկական կապեր ունեին երկրի առաջին դեմքերի հետ: Վառ օրինակը` Սուքիասյանների ընտանիքը: Տեղի ունեցավ մի շարք խիստ եկամտաբեր ոլորտների բաշխում յուրայինների միջև, այդ ոլորտների մոնոպոլիզացիա /դրանք հիմնականում բենզինի, ծխախոտի, դեղորայքի, հացահատիկի ներկրումներն էին, 90-ականների ամենասկզբին Իրանի հետ առևտրի, երկրաշարժի կապակցությամբ Հայաստանին տրվող հումանիտար օգնության թալանի հետ կապված մենաշնորհները և այլն/: Իշխող վերնախավը զերծ չէր մնում նաև քաղքենիական հաճույքներից. հսկայական միջոցներ էին ծախսվում, օրինակ, մեքսիկական սերիալի հերոսուհուն Հայաստան հրավիրելու համար և այն էլ երկրի թշվառության ֆոնի վրա:
Արդյունքում ձևավորվեց օլիգարխակլանային, ոչ ժողովրդավար մի պետություն, որն արդեն խիստ խոցելի մի կառույց էր: Սրան կարելի է ավելացնել երկրի առաջին որոշ դեմքերի և հատկապես առաջին նախագահի ժողովրդից հեռանալու, պարտվողական և նիհիլիստական կեցվածք ընդունելու փաստը /տես թեկուզ Լ. Տեր-Պետրոսյանի « Պատերազմ թե խաղաղություն » հոդվածը/:
Պետք չէ մոռանալ նաև ձեռքբերումները. առաջին հերթին բանակի կազմավորումը: Իշխանություններին հաջողվեց Հայաստան բերել խորհրդային բանակի հայազգի սպայակազմի զգալի մասին, որոնց մեջ հայտնի գեներալներ, տարբեր բանակների, բանակային կորպուսների, օկրուգների և ավելի փոքր ստորաբաժանումների օպերատիվ հրամանատարական պաշտոններում աչքի ընկած զինծառայողներ:
Հաղթանակը պատերազմում և միևնույն ժամանակ արտաքին աշխարհի ճնշումներին դիմանալը նույնպես մեծ ձեռքբերում է: Սա պայմանավորված էր նաև երկու հայկական հանրապետությունների ղեկավարության մեջ առկա լուրջ տարաձայնություններով, որը ակամայից մանևրելու մեծ դաշտ էր բացում: Միջազգային հանրությունը մի կողմից տեսնում էր Հայաստանի ղեկավարության իրական ջանքերը, որը ցանկանում էր հետևել դրսից եկող ազդակներին, հաճախ նաև հրահանգներին /ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի հայտնի բանաձևերը հայկական զորաբաժանումները դուրս բերելու վերաբերյալ/ և սրան հակադրվում էր արցախյան ղեկավարության համառությունը, հաճախ նաև լրիվ հակառակ քայլերը, ինչի շնորհիվ այսօր ունենք ԼՂՀ` 13 հազար կմ2-ով:
Որպես ամփոփում նշենք, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չօգտվեց պատմության իրեն տված հնարավորությունից և չեղավ հայոց ժողովրդավարության ճարտարապետը: /Ժողովրդավարություն ասելով հասկանանք իրավական պետություն, որտեղ կա խաղի հստակ կանոններ և օրենքի առաջ հավասարություն` անկախ զբաղեցրած պաշտոնից կամ սոցիալական դիրքից/: Ավելին, նա եղավ այդ ժողովրդավարության սպանողը և ավազակապետական համակարգի հիմնադիրը:

Երկրորդ նախագահ: Ռոբերտ Քոչարյանն իշխանության եկավ այն ժամանակ, երբ կանխատեսվում էր, որ Հայաստանն առանց Արցախի հարցը լուծելու և Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ նորմալ հարաբերություններ հաստատելու ի վիճակի չէ այլևս ունենալու տնտեսական աճ : Սակայն Քոչարյանի իշխանության 10 տարիներից 7-ի ընթացքում ՀՀ տնտեսությունն արձանագրեց երկնիշ տնտեսական աճ, ինչի արդյունքում երկրի ՀՆԱ-ն անցավ 1989թ. մակարդակից: Ռոբերտ Քոչարյանն ուներ ամենալայն հնարավորությունները Հայաստանը դարձնելու տնտեսապես զարգացած, հարուստ և սոցիալական պետություն: Սակայն 2-րդ նախագահն էլ, առաջինի նման, զարկ տվեց օլիգարխիկ տնտեսության զարգացմանը: Աճեց օլիգարխների թիվը, սրանց ձեռքում էին տարբեր մենաշնորհները, ակտիվացավ սրանց դերը քաղաքականության մեջ /հիշենք միայն Գագիկ Ծառուկյանին և Սամվել Ալեքսանյանին, որպես Քոչարյանի իշխանության խորհրդանիշներ/: Այս ամենը հաճախ ուղեկցվում էր ամենաթողությամբ, արյունոտ բախումներով, վենդետայով, օրենքը բանի տեղ չդնելով: Ստվերային տնտեսությունը դարձավ լուրջ մարտահրավեր ազգային անվտանգությանը, վարչախումբն ու հասարակությունն ամբողջովին կոռումպացված են: Այս նախագահը ևս շարունակեց նախորդի նման արհամարհել մարդու իրավունքները, խոսքի ազատությունը:
Արտաքին քաղաքականության մեջ տարվում էր հետևյալ գիծը. գերտերությունները երբեք համաձայնության չեն գալու ԼՂՀ խնդրի շուրջ, հետևաբար հարկավոր է հավանության տալ բոլոր առաջարկներին, հստակ իմանալով, որ դրանք մերժվելու են Բաքվում : Այսպես փորձ էր արվում կառուցողական կողմի կերպար ձեռք բերել: Արդյունքում` ԼՂՀ-ն դադարեց լինել բանակցությունների կողմ, Հայաստանը հրաժարվեց պաշտպանել իր գույքից ու իրավունքներից զրկված ադրբեջանահայության շահերը, Հայաստանը պատրաստակամություն հայտնեց խոսել տարածքների վերադարձի մասին:
Բոլոր հույսերը, կապված Ռոբերտ Քոչարյանի հետ, ի չիք դարձան: Չնայած իր բավականին ուժեղ բնավորությանը, սկզբունքայնությանը նա ևս չկարողացավ արմատախիլ անել Հայաստանի զարգացումը խոչընդոտող երևույթները, ավելին, նրա օրոք և նրա օրհնանքով այդ երևույթները ծաղկեցին: Պարոն Քոչարյանը ևս բաց թողեց երևելի պատմական դեմք լինելու պատեհությունը:


Սերժ Սարգսյան: Սա բավականին ապաշնորհ ու թույլ դուրս եկավ, քան կարելի էր սպասել : Այն փոքր հույսերը, որ նոր նախագահը կարող է արմատախիլ անել ստվերային տնտեսությունը, վերացնել ոմանց մենաշնորհային դիրքերը, իզուր են: Նոր նախագահը ևս խամաճիկ է օլիգարխների ձեռքին, ի դեպ երրորդ նախագահի դիրքերն ավելի թույլ են, քան իր նախորդներինը : Սա ևս, ինչպես Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 1996-ի ընտրություններից հետո, լեգիտիմության կենսական պակասություն ունի : Սերժ Սարգսյանի իշխանության ժամանակի օլիգարխիայի խորհրդանիշ կարելի է ընդունել Ռուբեն Հայրապետյանին, որը նույնիսկ հեռուստաէկրաններից չի թաքցնում, որ նախագահը յուրային է: Սերժ Սարգսյանն այսօր բավականին թույլ է իրեն ձայն ապահոված օլիգարխների շահերին դիպչելու համար : Այս նախագահի օրոք հատկապես ակտիվացել է ուժային կառույցների կողմից քաղաքացիների իրավունքների խախտման դեպքերը :
Արտաքին քաղաքական նոր աշխուժացումը, որը նախաձեռնեց 3-րդ նախագահը, հնարավորինս արդյունավետ օգտագործեց Թուրքիան, իսկ հայկական կողմը կրախի մատնվեց : Այսօր իսկ կարելի է ասել, որ Թուրքիան Հայաստանի նկատմամբ դիրքորոշում չի փոխել: /Աշխարհաքաղաքականության տերմինով ասած Թուրքիան ՀՀ-ի նկատմամբ որդեգրել է անակոնդայի քաղաքականություն : Փակել սահմաները, դժվարացնել մուտքը դեպի նավահանգիստներ և այլ տրանսպորտային հանգրվաններ, նպատակը` աստիճանաբար խեղդել հակառակորդին : Որ ՀՀ-ն այսօր դիտվում է հակառակորդ, կասկած չկա, բոլոր թուրքական կուսակցություններն այս հարցում կոնսեսուսի մեջ են/ : 
Ի տարբերություն 1-ին և 2-րդ նախագահների, Սերժ Սարգսյանը դեռ լիարժեքորեն չի կորցրել իր հնարավորությունը դառնալու պատմական խոշոր դեմք /դեռ 4 տարի կա նախագահական առաջին ժամկետի ավարտին/, բայց կարծում եմ միայն տեսականորեն… Ցավոք սրտի…

Հայաստանին հարկավոր է անհապաղ ազատվել այս երեքի և նրանց շուրջը ձևավորված էլիտաների իշխանությունից : Մեզ նոր էլիտա է պետք, որը կարող է երկիրը դուրս բերել զարգացման որակական նոր փուլ : Ով պետք է լինի այդ էլիտան, որոնք պետք է լինեն նրա խնդիրները :
Շատ դժվար է անուններ տալը : Այս էլիտայի մեջ կարող են լինել նախորդ երեք վարչակազմերում տեխնոկրատական պաշտոններ զբաղեցրածները, որոնք արատավորված չեն, կոռումպացված չեն և պատրաստ են ազնիվ աշխատանքի /մի քիչ իդեալական է հնչում/ : Մեր քաղաքական և քաղաքագիտական դաշտում այնուամենայնիվ կարելի է այդպիսի անունների հանդիպել : Արման Մելիքյան, որն այդքան էլ ծանոթ չէ մեր հասարակությանը /նույնիսկ նախագահական ընտրություններում առաջադրվելը չլուծեց այդ հարցը/, սակայն բավականին հետաքրքիր դեմք է իր կենսագրությամբ, վերլուծություններով /տես շահագործման տեսության և աշխարհաքաղաքական կանխագուշակման մասին պարոն Մելիքյանի աշխատությունը/ և ազնիվ կերպարով :
Սահմանափակվեմ միայն այս մի անունով և անցնեմ խնդիրների թվարկմանը.
-Խաղի հստակ կանոնների սահմանում : Այդ կանոնները պետք է լիեն ՀՀ օրենքները, իրավահավասարությունը առաջին նախապայմանն է նորմալ երկիր կառուցելու համար :
-Բիզնեսի և քաղաքականության անհամատեղելիություն. արդյունքում ազատվել ստվերային տնտեսությունից, մենաշնորհներից, ազատ մրցակցությանը խանգարող այլ արատներից :
-Քաղաքական դաշտի դերակատարների միջև հստակ խաղի կանոնների սահմանում : Ընտրությունների արդարության երաշխավորում, անարդար եղանակներով իշխանության վերարտադրության բացառում :
-Պետության կողմից հայաստանյան և հայկական բիզնեսին աջակցություն: Եվ Խաչատուր Սուքիասյանը, և Գագիկ Ծառուկյանն ու Սամվել Ալեքսանյանը, և Ռուբեն Հայրապետյանը պետք է հարստանան, զարգացնեն իրենց բիզնեսը, դուրս գան այլ շուկաներ /այլ ոչ թե դառնան բոմժ, ինչպես կասեր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Գագիկ Ծառուկյանի մասին/, և այդ ամենում նրանց, և ոչ միայն նրանց, պետությունը պետք է ցույց տա լիարժեք աջակցություն: Սրանց հարկավոր է ամբողջովին բերել հարկային դաշտ և թույլ չտալ, որ համատեղեն բիզնեսը քաղաքականության հետ /օրենքը չի թույլ տալիս/ :
-Ղարաբաղյան հարցում պնդել ադրբեջանահայության իրավունքների վրա, 7 շրջանները դիտել որպես նրանց կրած կորուստների փոխհատուցման միջոց :
-Բիզնեսի գործերում պետության ոչ միայն կարգավորիչ այլև օժանդակող դիրքի ամրապնդում : Հայկական բիզնեսի « ագրեսիա » երկրներ, որտեղ մենք ունենք կենսական շահեր, հատկապես Վրաստան և Ռուսաստան : Այս երկրներում փորձել հակազդել Թուրքիայի և Ադրբեջանի տնտեսական ներխուժումներին, սրա համար կենտրոնացնելով տեղի հայկական ուժերը /տարբեր հիմնադրամների միջոցով վարկավորելով տեղի հայերին բիզնես ծավալելու համար/, օգտագործելով պետական կառույցները և վերլուծական կենտրոնները նշյալ երկրներում տնտեսական հետախուզության և համապատասխան վերլուծությունների համար : Հատկապես կարևոր նշանակություն ունեն Վրաստանի Քվեմո-Քարթլի, Սամցխե-Ջավախեթի, Գուրիա և Աջարիա նահանգները, Ռուսաստանի հյուսիսկովկասյան հանրապետությունները, Ստավրապոլի և Կրասնոդարի երկրամասերը, Ռոստովի մարզը : /Կարելի է օրինակ հետևել ՌԴ ԳԱ անդամ Աբել Աղանբեկյանցի խորհրդին` ծախսել պետական միջոցներ խոշոր հայակական շինարարական կազմակերպություն ստեղծելու համար, ՌԴ-ում թուրքական շին.կազմ.-երի հետ մրցակցելու և ՀՀ-ից աշխատուժի արտահանումը կազմակերպված ձևով անելու համար/ :
Այստեղ ես կախման կետեր կդնեմ, թողնելով հոդվածս կիսատ և սպասելու իմ ընկերների արձագանքներին, մեկնաբանություններին, մտքերին այն շարունակելու համար…

Ստրասբուրգ,

20.05.2009

Ազգային ժողովրդավարություն

Ազգային ժողովրդավարություն
Ժողովրդավարություն (դեմոկրատիա) և ամբողջատիրություն (տոտալիտարիզմ). այս երկու տերմինները բավական հաճախ են հանդիպում մեր առօրյայում` արտաքին խնդիրներ քննարկելիս, թե ներքին քաղաքական իրավիճակի մասին խոսելիս : Դրանք ամեն օր մեր տուն են ներխուժում հեռուստաէկրաններից, մեր ուղեղներ` դասագրքերից, թերթերից, հեղիանակությունների բերանից : Փորձեմ ներկայացնել իմ պատկերացումները, հատկապես, որ վերջին տարիներին այս հարցը ինձ շատ է մտահոգում : 
Ինչպես բոլոր դարերում պետության, քաղաքական միավորի գործունեության հիմքը հանդիսանում է շահը : Այս շահ կոչվածը արտահայտվում է տարբեր կերպ. Ցեղախումբը հարձակվում էր մի այլ ցեղախմբի վրա, նրանից վերցնում հավաքված սննդամթերքը, իր խմբի անդամներին կերակրելու համար : Հին աշխարհի պետությունները հարձակվում էին իրար վրա ավար խլելու, ստրուկներ ձեռք բերելու, նոր հարկատուներ նվաճելու համար.այդպիսինն էր ժամանակի տնտեսության կառուցվածքը. հասարակության մեջ կար ավելցուկ, որը վեր էր ածվում հարստության, որն էլ դրա կարիքն ունեցողների համար միշտ լինում էր ցանկալի : Արդյունքում պատերազմներ, նոր հարստացող կամ աղքատացող հասարակություններ : Պատերազմը հնագույն ու հին ժամանակներում կարող էին սկսել պարզ պատճառաբանությամբ. հարևանի արտն ավելի բերքատու է և այն պետք է իմը լինի, կամ ձրի աշխատուժ է հարկավոր, ուրեմն կարելի է հարևան երկրի բնակչությանը գերել, ստրուկ դարձնել : Մի խոսքով պատերազմը բավականին տարածված երևույթ էր, քաղաքական միավորների միջև հարցերը լուծելու հիմնական ձևը : Որպեսզի մասսաներին ուղարկեն պատերազմի, կար մի շարք շահագրգռող պայմաններ. նախ դրա շնորհիվ պատերազմողը կարող էր հարստանալ, հետո պատերազմին մասնակցելը, զինվորականության դասին պատկանելը ենթադրում էր սոցիալական բարձր աստիճան, որը միշտ ցանկալի է, մի խոսքով արտոնյալ պայմաններ : Սակայն տնտեսական ֆորմացիաների, արտադրողականության բարձրացման, կյանքի պայմանների բարելավման հետ միասին պատերազմելը դառնում էր բավականին բարդ գործ : Հարկավոր էր ոչ միայն պատերազմողներ հավաքագրել, այլ նաև սեփական հասարակություններին համոզել, որ հարկավոր է պատերազմել : Դրա համար սկսվեցին օգտագործել դավանանքը, մարդկանց ներաշխարհի վրա ազդելու այլ ձևերը, մի խոսքով սկսեցին բարոյականապես հիմնավորել պատերազմի անհրաժեշտությունը : Այսպես` եթե Արևելքի երկրները հարուստ են հողերով և արտադրողականությամբ և հարկավոր է դրանք նվաճել, ուրեմն պատճառ պետք է գտնել : Խաչակրաց արշավանքների շեմին մի այդպիսի հրաշալի պատճառ գտնվեց. Տիրոջ գերեզմանի զավթումը մահմեդականների կողմից : Միթե կա ավելի ազնիվ նպատակ հավատացյալ քրիստոնյայի համար, քան Տիրոջ գերեզմանի ազատագրումը : Իհարկե ոչ : Այսպես խաչակիրներ ավազակները շարժվեցին արևելք, թալանելու ժողովուրդներին, բնակեցնելու հարուստ հողերը, հարստանալու : 
Նույն եղանակներով /նվաճումների համար գաղափարախոսական հիմք ստեղծելու/ և նույն նպատակով /թալանի, տիրելու, հարստանալու/ եվրոպացիները « քաղաքակրթում » էին Ամերիկյան մայրցամաքի, Աֆրիկայի, Ավստրալիայի և այլ տարածքների բնիկներին, թուրքերը ցեղասպանում էին հայերին, Հիտլերը փորձում էր աշխարհը նվաճել և բազմաթիվ օրինակներ, որ յուրաքանչյուր հայ դպրոցական կարող է թվարկել: 20-րդ դարի երկրորդ կեսն ավելի « քաղաքակիրթ » էր. հիմա չենք նվաճում, որովհետև դուք ցածր ռասա եք և մենք իրավունք ունենք ձեզ տիրելու, այլ դուք մեր եղբայրներն եք, մենք ցանկանում ենք, որ դուք ապրեք կոմունիզմի մեջ, այսինքն` հավասարության, արժանապատիվ կյանքի, անվճար կրթության ու բժշկության : Մյուսն էլ ասում էր, որ չէ, էս կոմունիստները չեն հարգում մարդու իրավունքները, միլիոներով մարդկանց սպանում են սիբիրներում, հարկավոր է պայքարել սրանց դեմ, փրկել ձեզ այս արհավիրքից, դրա համար թույլ տուր զորքերս մտցնեմ քո երկիր, տուր ինձ քո տնտեսության եկամտաբեր ճյուղերը /դե ես զարգացած եմ, գիտեմ ինչպես աշխատացնել դրանք/ :
Կոմունիզմի ու հակակոմունիզմի փուլն էլ անցանք, բայց պատերազմները չդադարեցին : Հիմա էլ պատերազմները սկսեցին « ավտորիտար » ռեժիմների ու ահաբեկչության դեմ : Ինչպես կարելի է այս զարգացած դարում հանդուրժել դիկտատորների, մարդու իրավունքների մասսայական խախտումներ, լկտի ահաբեկչական գործողություններ, հարկավոր է անմիջապես արմատախիլ անել այդ ամենը : Եվ համազգեստ հագած զանգվածներն ու ռազմական տեխնիկան գրոհեցին երկրները, քանդեցին դրանք, մորթեցին հարյուրհազարների, տիրացան նավթահորերին, ստրատեգիական տարածքներին, ենթակառուցվածքներին, ստեղծեցին գաղտնի ու բացահայտ բանտեր, որտեղ մարդու իրավունքների խախտումները դարձան սովորական երևույթ : Այդ երկրների հասարակությունները մեծամասամբ սատարեցին իրենց իշխանություններին և հավատացած էին, որ իրենց մարդասեր կառավարությունը պայքարում է « չարի առանցքների » դեմ, մարդու իրավունքների պաշտպանության և ժողովրդավարության տարածման համար… Միթե կա ավելի ազնիվ գործ այս աշխարհում…
2008թ. Ստրասբուրգի եվրոպական ուսումնասիրություններով զբաղվող հայտնի ինստիտուտում դաս է ընթանում. « Դեմոկրատիան եվրոպայում », Էրիկ Մոլինն է, դոկտոր, պրոֆեսոր, ինստիտուտի տնօրենը : Խոսելով դեմոկրատիայի ակունքների մասին, այնուհետև նա ասում է, որ դեմոկրատիայի դասական օրինակը ԱՄՆ է, ավելացնելով, սակայն, որ իրենց անդրօվկիանոսյան եղբայրները մի քիչ այլ կերպ են հասկանում դեմոկրատիան և մարդու իրավունքները, քան եվրոպացիները, օրինակ դեռ չեն վերացրել մահապատիժը, իսկ դեմոկրատիան աշխարհում տարածելու համար օգտագործում են hard power և ոչ soft power, ինչպես եվրոպացիները : Ուսանողի այն հարցին, ինչու են ամերիկացիները հատկապես դեմոկրատիա տարածում այնտեղ, որտեղ նավթ կա, կամ արդյոք պետության կործանումը, հարյուրհազարավոր մարդկանց կոտորածը կարելի է դեմոկրատիա անվանել, հարգարժան պրոֆեսորը պատասխանում է, որ դեմոկրատիան զոհեր է պահանջում : Սա բավականին զվարճալի պատմություն կարելի էր համարել, եթե այն այդքան ողբերգական չլիներ : Այսպես մտածում է ոչ միայն պրոֆեսոր Մոլինը, այլ գրեթե ամբողջ համալսարանական հանրությունը, որոնց ես առիթ ունեցա հանդիպելու իմ ուսումնառության շրջանում, ուսանողությունը, որի համար գլխավոր չարիքներ են « եվրոպայի վերջին դիկտատոր Լուկաշենկոն /պատկերացնում եք, նա դեռ չի վերացրել մահապատիժը/, « ավտորիտար Պուտինը », « չարի առանցք » Իրանի նախագահ Ահմադինեջադը և այլն : Երբ իրաքցի լրագրողը կոշիկներն էր նետել ԱՄՆ նախագահ Բուշի վրա, հաջորդ օրը իմ իսպանացի կուրսընկերը խիստ վրդովված հայտարարեց դասի ժամանակ. « Ինչպես կարելի է այդպիսի վերաբերմունք ցուցաբերել երկրի ղեկավարի, ԱՄՆ-ի նախագահի նկատմամբ, նա հո Ֆիդել Կաստրոն չի »: Ահա այս ստերեոտիպներով է առաջնորդվում իմ տեսած Եվրոպան, համալսարանական շրջանակները, ուսանողությունը`ապագա էլիտան :
Սա որպես նախապատմություն : Այժմ անցնենք բուն թեմային : Արդեն 8 տարուց ավելի է, համալսարանական եմ և այս եզրահանգումները այդ 8 տարվա խտացումն են: Չնայած այդ 8 տարվա ընթացքում ես ունեցել եմ մոտ 50 դասախոս, ինձ մտածել սովորեցրել են միայն 3-4-ը : Հավատացեք սա մեծ թիվ է, իմ եվրոպացի ընկերները ազատ կարող են ինձ նախանձել :
Ժողովրդավարություն, դեմոկրատական ռեժիմներ : Փորձեմ հիշել, որոնք են բնորոշ գծերը. Իրավական պետության առկայություն, բազմակարծություն/ բազմակուսակցություն, ընտրությունների միջոցով իշխանություն իրականացնելու, իշխանություն փոխելու հնարավորություն և այլն : Քաղաքագիտության դասագրքերում կարող ենք կարդալ ժողովրդավարական պետությունների օրինակներ. ԱՄՆ, եվրոպական երկրներ և այլն : Փորձեմ հակառակվել. Դասական դեմոկրատիայի երկրներ կոչեցյալները իրականում ամբողջատիրական, տոտալիտար ռեժիմներ են : Ուղղակի սա նոր տոտալիտարիզմ է, երբ ամբողջ հասարակությունը, նրա ամբողջ գործունեությունը, նույնիսկ մտածելը գտնվում է հսկողության տակ, ենթակա է այդ հսկողի ազդեցությանը և միաժամանակ հսկվողը իրեն այդպես չի համարում, այլ գտնում է, որ ինքն աշխարհի ամենաազատ հասարակության անդամն է : 
ԱՄՆ : Քաղաքական դաշտում գոյություն ունեն երկու հզոր կուսակցություն, որոնք էլ այս երկրի գրեթե ամբողջ պատմության ընթացքում իրար փոխարինել են իշխանական աթոռին : Սրանց հիմնական նպատակը մեկն է, տարբեր են ընդամենը մարտավարությունները : Այլընտրանք գործնականորեն չկա : Առաջնորդվում են համապատասխան կենտրոնների կողմից պատրաստված առաջարկություններով, ահա այս կենտրոններն էլ հենց հանդիսանում են ԱՄՆ իրական ղեկավար մարմինը : ԶԼՄ-ները, գրքերի հրատարակությունները, ֆիլմ արտադրող ընկերությունները աստիճանաբար կենտրոնանում են մեկ ձեռքում /այս մեկ ձեռքի տակ հարկավոր է հասկանալ հենց քաղաքականություն մշակող կենտրոններին/ : Ազատ մամուլ այլևս գոյություն չունի /կարելի է համոզվել Իրաքյան վերջին պատերազմի լուսաբանման ժամանակ, երբ ամբողջ աշխարհը տեսավ այն, ինչ պենտագոնը ցանակացավ, որ տեսնեն/ : Բոլոր եկամտաբեր բիզնեսները ևս այս կենտրոնների սեփականությունն են, պատերազմները, քաղաքականությունը հաճախ վարվում են այս ընկերությունների կարճաժամկետ շահերի համար : ԶԼՄ-ները դարձել են խոշոր գործիք իրենց և միջազգային հասարակության վրա ազդելու, այդ հասարակություններին մշտապես անհավասարակշիռ, նյարդային, ասել է թե հեշտ կառավարելի վիճակում պահելու համար : Այս կենտրոնների գլխավոր թշնամիներն են ամուր պետությունները և հասարակությունները, նրանք, որտեղ ուժեղ է ընտանիքը`որպես հասարակության կարևոր բջիջ, հավատքը` որպես բարոյականության գլխավոր աղբյուր և ազգային հավատքի գլխավոր ու ուժեղ մարմինները, ասենք, եկեղեցին, ազգային պատմությունը, ազգային գաղափարախոսությունը : Այս ամենը կարևոր թշնամիներ են, քանզի թույլ չեն տալիս այս կենտրոնների ազդեցությունը իրենց հասարակության վրա, քանզի սրանք իրենց հասարակություններին օժտում են իրենց արժեքներով, մտցնում են իրենց ազգային ստերեոտիպների մեջ և դարձնում դժվար խոցելի : Այս ազգային ինստիտուտների դեմ պայքարելու համար արդեն իսկ իրականացվում են բավականին ագրեսիվ ծրագրեր, փոխվում են պատմության դասագրքերը, տարբեր ձևերով թուլացվում է եկեղեցին /հոգևոր կառույցը/, աղանդներ, տարբեր հոգևոր շարժումներ /մեր հասարակությունում շատ ականատես կլինեք հայոց եկեղեցու /կաթողիկոսի/ դեմ նողկալի հարձակումների/ և այլն : 
Ակամա հիշում եմ պատմության այն դրվագը, երբ ճիզվիտները, ցանկանալով կաթոլիկ դարձնել հայերին, փորձում են հայերենը վերացնել, վերցնում են հայերենի արմատները, տալիս լատինական վերջավորություններ և ապա փոխվում են նաև արմատները : Բավականին մեծ հաջողության հասան ճիզվիտ « հայրերը », և միայն Մխիթարյան հայրերի անգնահատելի աշխատանքների շնորհիվ, այսօր գոյություն ունի մեր լեզուն : 
Այս հոգևոր ագրեսիան կատարվում է ոչ միայն հայերի, այլ բոլոր ազգերի դեմ. նպատակը` համահարթեցում, հեշտ կառավարելի հասարակությունների /հասարակության/ ստեղծում, մրցակից ազգերի թուլացում կամ իսպառ ոչնչացում :
Եվրոպա /Ֆրանսիա/ : Ապրելով այստեղ ես տեսա ցնցող բան. այստեղ հասարակությանը վեր են ածում նախիրի, հասարակության անդամին`անասունի : Այդ ամենի համար լավագույնս օգտագործվում է կրթական համակարգը. մանկապարտեզից մինչև բուհեր ասվում է նույն բանը, արդյունքում բոլորը խոսում են նույն տերմիններով և, որ ամենասարսափելին է, մտածում են միանման : Ավելի ճիշտ չեն մտածում, հասարակությանը /նախիրին/ այդ շնորքը տրված չէ : Իրենք կարող են միայն դատել իրենց տրված ստերեոտիպների սահմաններում, ոչ ավելին : Ինչպես անասունն է ձգտում տաք գոմի և հյութեղ խոտի, այս հասարակության անդամն էլ ձգտում է նույնին. աշխատանք, որը նրան հանարավորություն կտա վերցնել հիպոթեքային վարկ տուն գնելու համար, սնունդ և որպես բարեկեցիկ անասուն նաև տարվա մեջ մեկ անգամ գոնե հանգիստ, ասենք, հարևան երկիր ճամփորդության տեսքով : Այս հասարակություն ինդիվիդուալ հասարակություն է, դպրոցական տարիքն անցնելուց հետո ընտանիքը դուրս է շպրտում երեխային. սա շնորհիվ այս հասարակության գործող մեխանիզմի, փողոցային չի դառնում, կարող է գտնել կրթաթոշակ կամ փոքր աշխատանք, դառնալ ուսանող, ամբողջականանալ որպես հասարակության անդամ և փնտրել մշտական աշխատանք : Հասարակությունն այստեղ ապրում է կաստաներով. օրինակ իրավաբանների, բժիշկների և այլ բարձր վարձատրվողների ընտանիքները բարձր կաստաներին են պատկանում, կա նաև միջին խավ, 2500-3500 եվրո վաստակողները, և իհարկե ստորին խավ, որոնք են մինիմալ աշխատավարձ ստացողները : Մի կաստայից մյուսն անցնելը այդքան էլ հեշտ պրոցես չի, քանզի գոյություն ունի կաստաների վերարտադրություն և մուտքն այնտեղ ուրիշների համար շատ սահմանափակ է : Քաղաքական վերնախավը նույնպես վերարտադրվում է շատ հետաքրքիր ձևով : Իշխանության մեջ հայտնվելու շանսեր ունեն միայն որոշակի բուհեր ավարտածները, իսկ այդ բուհերը, ի տարբերություն համալսարանների մեծամասնության, վճարովի են, արժեն մինչև մի քանի տասնյակ հազար եվրո, այնտեղ ընդունվելու համար հարկավոր է ունենալ երևելի մարդկանց երաշխավորագրերը : Արդեն իսկ հասկանալի, թե ովքեր են ընդունվում այդ բուհեր :
Այս հասարակությունը հիվանդ է, սրա անդամները վախենում են տարբեր տեսակի մանյակներից, բռնաբարողներից ու պեդոֆիլներից : Ես այստեղ ապրում եմ գրեթե 1 տարի և դեռևս երեխայի առևանգման կամ պեդոֆիլիայի դեպք չեմ լսել/ իսկ եթե լիներ, կլսեի, որովհետև շատ դյութիչ թեմա է լսեցնելու համար/ : Սակայն բոլորը խիստ վախենում են, այն աստիճան, որ երեխաների բակում խաղալը դարձել է անհնարին, իսկ եթե շոյում ես երեխայի գլուխը, ապա պատրաստ եղիր դիմակայել ծնողների ագրեսիվ հարձակմանը, առնվազն անբարյացակամ հայացքին : 
Այս հասարակության անդամները /անասունները/ շատ ինքնահավան են : Նրանք բավականին մեծ կարծիքի են իրենց մասին, որպես կանոն ոչինչ չգիտեն այլ մշակույթների մասին և վերևից են նայում այլ մշակույթի կրողներին :
Պետք է նշել, որ այստեղ նույնպես ընթանում են այն պրոցեսները, ինչ նկարագրել էի ԱՄՆ-ին վերաբերվող մասում :
Եվ ահա, թե ինչու ինձ համար խիստ վիրավորական է, որ եվրախորհրդում կամ նմանատիպ այլ կառույցում աշխատող մեկը, վերոնշյալ հասարակության անդամը, քննադատում է իմ սեփական երկիրը, իմ իսկ ժողովրդին… ողբերգությունն այն է, որ քննադատում է իրավացիորեն…
Իմ հարազատ հասարակությունը մինչև այսօր խորը ճգնաժամի մեջ է, նա չի կարողանում գտնել իր արժեքային համակարգը /արժեքներ, որոնք գալիս են սեփական դավանանքից, պատմությունից, մշակույթից/, արմատախիլ անել իր զարգացումը արգելակող երևույթները /կոռուպցիա, վենդետա, իրավական պետության բացակայություն, հասարակության ներսում անհանդուրժողականություն և այլն/ : Դրան գումարվում են այլ մարտահրավերներ. հայության ձուլումը սփյուռքում /հայկական դպրոցների զանգվածային փակումներ, հայկական ազգային և բարեգործական ընկերությունների ենթարկում ոչ հայկական ուժերի/, ՀՀ և ԼՂՀ թերբնակեցվածությունը և այլն :
3-րդ դարի վերջին ու 4-րդ դարի սկզբին մեր հասարակությունը ապրել է ամենամեծ փոփոխության շրջաններից մեկը : Համաշխարհային խոշոր գաղափարախոսություններից /կրոններից/ մեկը` քրիստոնեությունը, լուրջ սպառնալիք էր մեր ազգային իդենտիկությանը : Սպառնալիքը միայն այն չէր, որ նոր իդենտիկություն ենք ձեռք բերում, այլև այն, որ կարող էինք ընդհանրապես ձուլվել այլ հասարակություններում : Բայց, այ քեզ հրաշք, արդեն 5-րդ դարում մենք ստեղծեցինք մեր քրիստոնեությունը, մեր ազգայինը, հայկականը ու կարողացանք պահպանել մեր իդենտիկությունը : Կկարողանանք արդյոք դիմակայել ժողովրդավարություն կոչված մշակութային, նոր արժեքային ագրեսիային, դրանից վերցնել միայն այն, ինչ մեր ազգայինի հետ ներդաշնակ կլինի, կկարողանանք ստեղծել ազգային ժողովրդավարություն և շարունակել մեր երթը հաջորդ դարերում, թե վեր կածվենք նախիրի` ենթակա մի քանի կենտրոնների ուղորդիչ ճիպոտներին…

(այս հոդվածը ևս չեմ ավարտում, սպասելով իմ ընկերների արձագանքներին)

Ստրասբուրգ,

21/05/2009

Ինդիվիդուալիզմի, ազգային գաղափարախոսության, բումերանգի, ընդդիմության և էլի նոր էլիտայի մասին

Ինդիվիդուալիզմի, ազգային գաղափարախոսության, բումերանգի, ընդդիմության և էլի նոր էլիտայի մասին
«Բաժանիր, որ տիրես» սկզբունքը հայտնի է դպրոց ավարտած յուրաքանչյուրին : Դարեր շարունակ փորձել են թուլացնել հակառակորդներին, բաժանել, նրանց վրա ազդեցություն ունենալու, նրանց տիրելու համար: Այսօր աշխարհում ամենակատաղի ձևով գնում է ազդեցություն տարածելու գործընթաց: Տոտալ ազդեցության են ենթարկվում հասարակությունները, հասրակական կարծիքը ենթարկվում է մանիպուլյացիաների: Խոշորագույն տերությունները ղեկավարող էլիտաները ԶԼՄ-ների, մշակույթի, կրթական համակարգի միջոցով տոտալիտար հսկողություն են սահմանում իրենց և այլ հասարակությունների վրա: Այս ամենի հիմքում ընկած է ինդիվիդուալիզմի գաղափարը: Անհատի արժեքը բացարձականացվում է: Հասարակության հիմքում դրվում է անհատը` իր իրավունքներով, իր պահանջմունքներով: Այսպես կատարվում է հասարակության բաժանումը` նրան տիրելու նպատակով : Ազգ, դավանանք, կրոն, նույնիսկ ընտանիք հասկացությունները արժեզրկվում են, կատաղի պայքար է գնում այս ինստիտուտների դեմ : Ինդիվիդուալիստները կասեին, « իսկ միթե կա ավելի բարձր արժեք, քան մարդը», ես կպատասխանեմ, այո, կա ավելի բարձր արժեք` մարդիկ: Իր ազգից, իր դավանանքից, իր հարազատ միջավայրից պոկված մարդը անընդհատ սթրեսի մեջ է և բավականին թույլ ու ենթակա ազդեցության : Ազդեցության ձգտող ուժերին հենց այս մարդն էլ պետք է :
Ցավոք մեր հասարակությունն այսօր դառնում է այդպիսի մարդկանց բազմություն : Տեղի է ունենում արժեքների սպանդ, նիհիլիզմը, ազգային ժխտողականությունը, ազգի տարբեր հատվածների միջև թշնամության սերմանումը, հայ առաքելական եկեղեցու ու կաթողիկոսի դեմ ուղղված հայհոյանքները, անհատականության պաշտամունքի տարածումն ու ընտանիքի դերի նվազումը դարձել են սովորական երևույթ : Այսպիսի հասարակությունը խիստ վտանգված է : Փրկություն կարող է դառնալ ազգային գաղափարախոսությունը, ազգային արժեհամակարգով հասարակությանը դաստիարակելն ու նրան համախմբելը: Ազգային գաղափարախոսությունը ինդիվիդուալ աշխարհ քարոզողների հիմնական թշնամին է: Ազգային գաղափարախոսության անբաժանելի մաս պետք է դառնա ազգային քարոզչությունը /տես պրոֆեսոր Գառնիկ Ասատրյանի հոդվածը, « Ազգային քարոզչության մասին » http://www.facebook.com/posted.php?id=1542327581&share_id=81907658281#s81907658281 /
Նախկին հոդվածներիցս մեկում նշել էի, որ Լևոն տեր-Պետրոսյանի և նրա գլխավորած քաղաքական ուժի շանտաժային վարվելակերպը բումերանգ է և հարվածելու է հենց այս ուժին: Երևանի քաղաքապետի ընտրությունները ցույց տվեցին իմ այս մտքի իրավացիությունը: Այս ընտրություններում ՀԱԿ-ի անհաջողությունը կդառնա այս ուժի վախճանի սկիզբը: Մի կողմ դնենք ընտրախախտումները և անօրինականությունները : Մի հսկայական ընտրազանգված չգնաց ընտրությունների: Դրա պատճառներից մեկն էլ այն էր, որ ընդդիմադիր դաշտում այլընտրանք չկար: Շանտաժի միջոցով նախօրոք ըննդիմադիր դաշտը «սեփականաշնորհվել» էր ՀԱԿ-ի կողմից` «Ժառանգությանը» թողնելով խաղից դուրս: Պատմությունը ցույց է տալիս, որ շանտաժը քաղաքականության մեջ կարող է շատ արդյունավետ լինել: Այդ ճանապարհով հաջողությունների են հասել ֆաշիստները Գերմանիայում, բոլշևիկները Ռուսաստանում և այլն: Որպես կանոն շանտած անող ուժերը կիրենց էությամբ տոտալիտար ու անհանդուրժող ուժեր են: Արդյոք մեր ՀԱԿ-ն այդպիսինն է: Այո: Անհանդուրժողականության ու ատելության մթնոլորտի ձևավորումը, ազգը հատվածականացնելու և հատվածների միջև ատելություն ձևավորելու փորձերը, ազգային գաղափարախոսության ժխտումը այս ուժի գործելաոճի մեջ են մտնում: Ի վերջո 2008 թվականի փետրվարի 10-օրյա հանրահավաքներում հնչած ելույթները նայելով կարելի է համոզվել, որ դրանք միտված են եղել հենց այս նպատակներին: Ի վերջո, եթե դա այդպես չէր ապա կարելի էր սաստել ոմն Միքայէլ Հայրապետեանի, երբ նա ատելություն էր սերմանում արցախցիների դեմ կամ Նիկոլ Փաշինյանին, որը զոմբիացնում էր ժողովրդին : Բայց չէ որ իշխանության ձգտող ուժին հենց դա էլ պետք է. զոմբիացած և ատելությամբ լցված ժողովուրդ, որ կարող է թնդանոթի միս լինել գլխավոր նպատակի` իշխանության գալու ու սեփական շրջապատի պահանջները բավարարելու համար: Դրա համար էլ արյունոտ մարտի 1-ի գիշերը առաջնորդը պետք է հանգիստ քներ: Չէ որ ատելությունը տվել էր իր արդյունքները. իսկ դրանք հարկավոր է շահարկել :
Ժողովրդավարությունը առանց կայացած քաղաքացիական հասարակության անհնար է. հետևաբար ընդդիմության առաջին նպատակը պետք է լինի քաղաքացիական հասարակության ձևավորումը և դրա կայացումը : Երբ 2009թ. իր ելույթներից մեկում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարեց, որ իրենց նպատակը քաղաքացիական հասարակության ձևավորումն է, ես շատ ուրախացա : Սակայն « Ժառանգության » դեմ սկսված կեղտոտ արշավը ընդդիմադիր մամուլում, ցույց տվեց, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ու իր թիմը կերակրատաշտից հեռացված սովածների խումբ է, որ ամեն կերպ ու ամեն մեթոդով պետք է ձգտի կերակրատաշտին :
Իսկ հասարակության մի հսկա զանգված չմասնակցեց քաղաքապետի ընտրություններին: Այդ զանգվածի մի զգալի մասը, կարծում եմ իր ձայնը կտար «Ժառանգությանը», քանզի այս կուսակցության անդամները, իրոք, պայքարել են քաղաքացիական հասարակության ձևավորման համար: Երբ մեր հասարակությունը մարտիմեկյան գիշերը վեր էր ածվել իրար ատող երկու հատվածի, այս մարդիկ, վտանգելով կյանքը, կատարում էին իրենց պարտքը, իսկ ՀԱԿ-ի առաջնորդները նախընտրում էին հեռու մնալ վտանգավոր վայրերից : Եվ երիցս ճիշտ է ԱԺ պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանը. «Ես կարծում եմ, որ մարտի 1–ի առավոտյան և դրանից հետո, անկախ նրանից, որ Լևոն Տեր–Պետրոսյանին տանը կալանավորել էին, թե ոչ, Լևոն Տեր–Պետրոսյանը պետք է լիներ ժողովրդի կողքին։ Ամենօրյա աշխատանքը ես այդպես եմ գնահատում» /05.06.09 Զ. Փոստանջյանի տված մամուլի ասուլիսից, http://tert.am/am/news/2009/06/05/march1/ / : Պատգամավորը նաև հայտարարել է. «Փաստացի, մենք ականատեսը եղանք, որ Հայ ազգային կոնգրեսը կայացած քաղաքական ուժ չէ։ Ես միանշանակ փաստում եմ, որ մեզ մոտ, այո, 1995 թ–ից առ այսօր արդար ընտրություն տեղի չի ունենում, բայց դրանից ելնելով՝ ես կարող եմ ասել նաև, որ այն ընդդիմադիր ուժը, որը հավակնում էր հաղթանակ տանել Երևանում, փաստացի այսօր նույնպես չի վայելում մեր քաղաքացիների վստահության քվեն։ Ցավալի է, իհարկե, բայց այդպես է։ Այսինքն, այն զանգվածը, որն անհրաժեշտ էր, որպեսզի ընդդիմությունը հաղթանակ ունենար գոնե Երևանում մենք, փաստորեն, չկարողացանք այդ զանգվածը դուրս բերել իրենց բնակարաններից և տանել ընտրատեղամաս»: /նույն հղումի տակ/ :
Կարծում եմ, որ « Ժառանգություն » կուսակցությունը առաջիկայում կլինի ընդդիմադիր դաշտի ամենալուրջ ուժը : Երևանի ավագանու ընտրություններից հետո ՀԱԿ-ը դառնում է քաղաքական դիակ : Սակայն « Ժառանգությունը » ևս ուժեղ քաղաքական ուժ չէ : Չնայած ֆինանսական կայուն վիճակին, սեփական վերլուծական կենտրոնների առկայությանը այս ուժը կաղում է որոշումներ ընդունելու ու վճռականության մեջ : Հետևաբար ես կրկին պետք է խոսեմ նոր էլիտայի անհրաժեշտության մասին /այս մասին տես իմ «Նոր էլիտայի անհրաժեշտությունը» հոդվածի մեջ/ և կրկին սպասեմ իմ ընկերների մեկնաբանություններին:

Ստրասբուրգ,

7/06/2009

ԴԵԵՐԵՎԱՆԻԶԱՑԻԱՆ` ԿԵՆՍԱԿԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆ

ԴԵԵՐԵՎԱՆԻԶԱՑԻԱՆ` ԿԵՆՍԱԿԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ ներքին սպառնալիքների թվում նշված է նաև ուրբանիզացումը:
«Ուրբանիզացումը.
Դեռևս ԽՍՀՄ կազմում գտնվելու ժամանակաշրջանում Հայաստանում բարձր էր ուրբանիզացման մակարդակը: Այս գործընթացը շարունակվեց նաև անկախացումից հետո: Դրա հիմնական պատճառը գյուղական շրջանների և քաղաքների` հատկապես մայրաքաղաքի միջև աշխատանքի շուկայի, կրթական հնարավորությունների, կյանքի որակի անհամաչափությունն է: Հայաստանի հետագա ուրբանիզացումը սպառնալիք է ներկայացնում ազգային անվտանգության համար: Դա կապված է սեյսմիկ գոտիներում բնակչության խիտ բնակեցման, գյուղական շրջաններում ժողովրդագրական իրավիճակի վատթարացման, սահմանամերձ գյուղերի ամայացման վտանգների հետ»/տես, ՀՀ ազգային անվտանգության ռազմավարություն, www.mil.am/:
Ուրբանիզացում բառը շատ հեշտությամբ կարելի է փոխարինել երևանիզացիա կամ երևանականացում բառով: ՀՀ բնակչության կեսը ապրում է մայրաքաղաքում կամ երևանամերձ քաղաքներում /Աբովյան, Աշտարակ, Էջմիածին, Արմավիր, Արտաշատ,Արարատ ինչպես նաև այլ փոքր քաղաքներ/, 1/3-ը` Արարատյան դաշտում: Հեռու մնալով Հայաստանի անհամաչափ զարգացման, բնակչության անհամաչափ տեղաբաշխման մեջ սովետական Հայաստանի իշխանություններին քննադատելուց /նամանավանդ, որ նրանցից ոմանք մեր օրերում որոշակի շրջանակների կողմից սրբացվում են/, այնուամենայնիվ հարկավոր է նշել, որ Երևանը Հայաստանի համար դարձել է հրեշ: Այստեղ է կենտրոնացած ՀՀ գիտական և հատկապես բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների առյուծի բաժինը: Հայաստանի տարբեր մարզերից ուսանելու եկած երիտասարդներն այնուհետև նախընտրում են մնալ և աշխատել մայրաքաղաքում: Այսպես. Մեղրիի Լեհվազ գյուղից անասնաբույժ դառնալու նպատակով Երևանը եկած երիտասարդը դառնում է բարմեն երևանյան սրճարաններից մեկում. արդյունքում` Լեհվազը և շրջակա գյուղերը չեն ստանում իրենց այնքան անհրաժեշտ անասնաբույժը, գյուղը կորցնում է մեկ պոտենցիալ երիտասարդ ընտանիք, Երևանում ավելանում է մեկ ընտանիք ևս, երիտասարդի Մեղրիի ակցենտով խոսալը հաճախ առաջացնում է ոչ միանշանակ վերաբերմունք երևանցիների մոտ, իսկ քաղաքական սրված պահերին նաև ատելություն, որը հաճախ վեր է ածվում անտագոնիզմի, ինչին հատկապես նպաստում են հայկական որոշ քաղաքական շրջանակներ և նրանց սպասարկող ԶԼՄ-ները: 
Ռազմավարական առումով երկրի բնակչության 1/3-ը կենտրոնացնելով մեկ վայրում, անգնահատելի նվեր ենք մատուցում պոտենցիալ թշնամուն: Տնտեսական առումով Երևանը դարձնելով երկրի հիմնական շուկան` քաջալերում ենք, որ դրամական միջոցները մեծամասամբ այստեղ շրջանառվեն: Արդյունքում կրճատվում է մարզերի բնակչությունը, ամայանում են ռազմաստրատեգիական նշանակություն ունեցող բնակավայրերը, սահմանամերձ գյուղերը: 
80-ականների վերջին գրած իր գործերից մեկում Վազգեն Սարգսյանն առաջարկում էր վիդեո ու աղջիկներ տանել Մեղրի, որ երիտասարդությունը այնտեղ գնա: Այն ժամանակ ևս Հայաստանի ծայրամասերի դեմոգրաֆիական վիճակը ծանր էր, իսկ այդ բացը լրացնում էին ադրբեջանցիները:
Ինչ անել, ինչպես փրկել Սյունիքը, Տավուշը, Վայոց Ձորը, Շիրակն ու Լոռին, ինչպես բնակեցնել Արցախը: Սրանք հարցեր են, որ քուն ու դադար չպետք է տան հայոց իշխանություններին, ՀՀ քաղաքականությունը մշակողներին, անվտանգությունն ապահովողներին: 
Այս խնդրի շուրջ ես բավականին երկար եմ մտածել, քննարկել այն մի շարք ընկերների հետ: Այս հոդվածում ցանկանում եմ ներկայացնել խնդրի վերաբերյալ լուծումների իմ առաջարկները.
-Հայաստանի դեերևանիզացիա /ապաերևանականացում/: Ինչ է այն իրենից ներկայացնում: Գյումրիի, Վանաձորի, Իջևանի, Կապանի, Գավառի, Ստեփանակերտի /Շուշիի/ զարգացման ծրագրերի մշակում, այս քաղաքների շուրջ խիտ բնակչությամբ բանկավայրերի ցանցի ստեղծում: Այս քաղաքները պետք է դառնան Երևանի լուրջ այլընտրանքը, այս քաղաքներում պետք է ստեղծվի տեղական լուրջ էլիտա, որ կարող է ազդել հանրապետական որոշումների ընդունման վրա: ՀՀ կառավարության մի շարք ծրագրեր հուսադրում են, որ ՀՀ իշխանությունները ցանկանում են գնալ դեերևանիզացիայի` ապակենտրոնացման, գործունեության մի շարք բնագավառներ մայրաքաղաքից դեպի այլ քաղաքներ տեղափոխելով: Մասնավորապես ինձ ոգևորեց Դիլիջանը Հայաստանի ֆինանսական մայրաքաղաք դարձնելու, ՀՀ կենտրոնական բանկը, բորսան, ինչպես նաև առևտրային բանկերի գլխամասային գրասենյակները Դիլիջան տեղափոխելու մտադրությունները: Ցավոք, դրանք դեռևս մնում են մտադրություններ: 
Ինչպես եմ ես պատկերացնում դեերևանիզացիան. Իջևան-Դիլիջան. Դիլիջանը դառնում է ՀՀ ֆինանսական կենտրոն, այստեղ են տեղափոխվում ՀՀ գլխավոր ֆինանսական կազմակերպությունները կամ դրանց գլխամասերը: Հայաստանի տնտեսագիտական համալսարանը /Ժող-ը/ տեղափոխվում է Իջևան: Ֆինանսավարկային ոլորտի մասնագետները պատրաստվում են Իջևանում: Ինչու Իջևանում: Իջևանում արդեն իսկ գոյություն ունի պետական ԲՈՒՀ, ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղը, ինչի հիման վրա էլ կատարվում է Ժող.-ի տեղափոխումը: Քանի որ Դիլիջանը ֆինանսական կենտրոն է, ապա նպատակահարմար է ոլորտի կադրերը պատրաստել Իջևանում, որը ընդամենը 30 կմ է հեռու Դիլիջանից: Սկզբնական շրջանում կարող են ի հայտ գալ լուրջ դժվարություններ ուսանողների և դասախոսների Իջևան տեղափոխվելու հետ կապված: Դրա համար հարկավոր է կատարել նախապատրաստական աշխատանքներ. ԲՈՒՀ-ի տեղափոխման մասին հայտարարել տեղափոխումից 3 տարի առաջ, Իջևանում կառուցել համալսարանական թաղամաս` ուսանողական հանրակացարաններով, մատչելի դասախոսական և ուսանողական այլ կացարաններով, ուսանողական ռեստորանների ցանցով, անհրաժեշտ այլ հաստատություններով: Միջոցներ հայթայթելու նպատակով ստեղծել հիմնադրամ, որտեղ ներդրումներ կկատարեն ինչպես անհատները, այնպես էլ /և հատկապես/ կառավարությունը: Ժող.-ի երևանյան մասնաշենքերի վարձակալությունից ստացված գումարները ևս ուղղել հիմնադրամ: Կարծում եմ մի քանի տարի հետո այս նախագիծը կարող է դառնալ բավականին շահութաբեր` հաշվի առնելով անշարժ գույքի գների միջև եղած տարբերությունները Երևանի կենտրոնում և Իջևանում: Այս ամենի արդյունքում Դիլիջանն ու Իջևանը դառնում են ներդրումների համար բավականին դյութիչ` արդեն այստեղ է աշխատում կամ սովորում վճարունակ զանգված, որն ունի կարիքներ, պահանջմունքներ և դրանք պետք է բավարարվեն: Սրանով նաև լուծվում է տվյալ քաղաքների և շրջակա բնակավայրերի բնակչության աշխատանքի հարցը, ձևավորվում է հզոր տեղական էլիտա:
Գյումրի. Հայաստանի երկրորդ քաղաքը ոչ միայն Շիրակի մարզի ու Արագածոտնի և Լոռու մի շարք բնակավայրերի ամենահարմար կենտրոնն է, այլև հետաքրքիր կենտրոն կարող է դառնալ Ջավախքի բանկչության, իսկ հայ-թուրքական սահմանի բացման դեպքում` նաև հարակից թուրքական բնակավայրերի համար: Ավանդաբար լինելով մշակույթի, սպորտի ու արվեստների քաղաք, Գյումրին պետք է դառնա նմանատիպ պրոֆիլ ունեցող ԲՈՒՀ-երի կենտրոն, Երևանից այստեղ է հարկավոր տեղափոխել Կոնսերվատորիան, Ֆիզիկական կրթության ինստիտուտը, Արվեստի և թատրոնի կադրեր պատրաստող պետական ԲՈՒՀ-երը: Նախապատրաստական աշխատանքները տարվում են այնպես, ինչպես Իջևանի օրինակում:
Վանաձոր. Հայաստանի երկրորդ արդյունաբերական քաղաքը կարող է դառնալ քիմիայի, բնագիտական այլ ուղղությունների ուսուցման կենտրոն: Այստեղ է հարկավոր տեղափոխել ԵՊՀ, Ճարտարագիտական և մանկավարժական համալսարանների մի շարք ֆակուլտետներ, Գյուղատնտեսական ակադեմիայի անասանապահության և անասնաբուժության սեկտորները /հաշվի առնելով Լոռու մարզում անասնապահության ավանդական ճյուղ լինելը/:
Գավառ. Երևանից այստեղ են տեղափոխվում էկոլոգիայի, աշխարհագրության, երկրաբանության հետ կապված ֆակուլտետները:
Կապան. այս քաղաքն առանձնանում է մյուսներից: Եթե վերը թվարկված քաղաքներ մայրաքաղաքից կարելի է հասնել ընդամենը 2 ժամում, ապա Կապան հասնելու համար հարկավոր է 4-5 ժամ: Կապանը Ստեփանակերտի և Շուշիի հետ պետք է լինի Հայաստանի հարավային և Արցախի հիմնական կենտրոնը: Այն կարող է դառնալ լեռնամետալուրգիայով զբաղվող ֆակուլտետների և տեխնիկումների կենտրոն:
Շուշի. Այս քաղաքը լավ հնարավորություններ ունի դառնալու հայագիտական կենտրոն, ինչպես 20-րդ դարասկզբին: Երևանից այստեղ է հարկավոր տեղափոխել հայոց լեզվի և գրականության, պատմության ուսուցմամբ զբաղվող ֆակուլտետները և գիտական կենտրոնները: Ամառվա ընթացքում Շուշին կարող է դառնալ խոշոր համահայկական ճամբարավայր սփյուռքահայ աշակերտների և ուսանողների համար, որոնք 2-3 ամիս մնալով`ակտիվ հանգստի հետ միաժամանակ կսովորեն հայոց լեզուն և կծանոթանան հայոց պատմությանն ու գրականությանը:
Այլ քաղաքներ. Տավուշի մարզ. Նոյեմբերյան/Բագրատաշեն. այս քաղաքը, ինչպես ցույց են տվել 1995-2005 թթ., կարող է դառնալ առևտրի կարևոր կենտրոն Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի քաղաքացիների համար: Ճիշտ քաղաքականություն վարելու դեպքում վրացական և ադրբեջանական շուկաներ մտնելու համար հարկավոր է օգտագործել հենց այսպիսի փոքրիկ սահմանային քաղաքները: Մի օրինակ սահմանային քաղաքներից. ֆրանսիական Ստրասբուրգ քաղաքը սահմանակցում է գերմանական Կեհլ փոքրիկ քաղաքի հետ: Այս փոքրիկ քաղաքն ունի առևտրական քաղաքի համբավ: Շնորհիվ Գերմանիայում ԱԱՀ ցածր տոկոսի ապրանքներն այստեղ ավելի էժան են: Արդյունքում` յուրաքանչյուր շաբաթ օր ամբողջ Ստրասբուրգը գնում է Կեհլ` առևտուր անելու:
Լոռու մարզ. Տաշիր, Շիրակի մարզ. Աշոցք. այս քաղաքները ևս կարող են դառնալ առևտրական քաղաքներ` շնորհիվ Վրաստանի հետ սահմանակցության:
Մեղրի. Երևանից այստեղ կարելի է տեղափոխել գյուղատնտեսական ակադեմիայի պտղաբուծության ու այգեգործության և հարակից ֆակուլտետները: Իրանի հետ սահմանակից լինելը լրացուցիչ հանրավորություններ է բացում Մեղրիի համար: Լուրջ ներդրումներ կատարելու դեպքում կարելի է քաղաքը դարձնել զվարճանքների և ժամանցի կենտրոն` բարերով, գիշերային ակումբներով, ստրիպտիզ ակումբներով /իհարկե ուկրաինուհի պարուհիներով/, կազինոներով, հյուրանոցային համալիրներով, ռեստորաններով և այլ նմանատիպ հաստատություններով: Արդյունքում` շաբաթ-կիրակի օրերը Թավրիզի բնակչությունն անց կկացնի Մեղրիում` թողնելով միլիոնավոր դոլարներ:
ՀՀ առողջարանային և հանգստավայր քաղաքները արդեն իսկ վերգտել են իրենց պրոֆիլները և զարգանում են, չնայած դրանց թանկությանը և զարգացման դանդաղ տեմպին. Ծաղկաձոր, Ջերմուկ, Սևան, Դիլիջան, սրանց հարկավոր է ավելացնել նաև Արզնին, Ստեփանավանն ու այլ փոքրիկ քաղաքներ, որոնք այնքան կարիք ունեն ներդրումների:
Կհարցնեք, իսկ Երևանը: Իսկ Երևանը կբեռնաթափվի, քաղաքը կապրի քաղաքային կյանքով, քաղաքային կուլտուրայով: Բեռնաթափումից հետո նույնիսկ, կմնա Հայաստանի խոշորագույն կրթական կենտրոնը, ԵՊՀ հիմնական մասով, Ճարտարապետականով, Ճարտարագիտականի հիմնական ֆակուլտետներով, բժշկականով, Բրյուսովով, մանկավարժականով, ֆրանսիական, սլավոնական և ամերիկյան համալսարաններով, ոչ պետական ԲՈՒՀ-երով:
Արդյունքում կունենանք հզորացած մարզեր, համաչափ զարգացում, կխուսափենք խոշոր քաղաքներին հատուկ աննորմալ երևույթներից: Իսկ եթե այսպես շարունակվի երկրի զարգացումը, ապա հեռու չէ այն օրը, երբ կունենանք 3 միլիոնանոց Երևան և … դատարկ մարզեր ու Արցախ: Ու այստեղ կարելի է վերջացնել Վազգեն Սարգսյանի «Հայի վերջին խելքը» ակնարկի հատվածով: Նկարագրելով, թե ինչպես են ամայանում, ծերանում Մեղրու գյուղերը, հեղինակը գրում է, որ հոտերը անտեր չթողելու համար ադրբեջանցի հովիվ էին կանչում, իսկ սա որոշ ժամանակ անց իր հետևից բերում էր ողջ ազգուտակը և ապա Հայաստանի սահմանամերձ բնակավայրերը դառնում էին ադրբեջանաբնակ, ու հոգոց հանում. «Էհ, ամենաառաջին չոբանի հայտնությունից եմ վախենում։ Չէ, հայտնությունից չէ` մեր կանչել-բերելուց եմ վախենում»։/Վազգեն Սարգսյան, «Հայի վերջին խելքը», http://hetq.am/am/culture/vazgen-sargsyan/ /
Ստրասբուրգ
16 /06/2009թ.

ՄԱՀԱԽՈՍԱԿԱՆ

ՄԱՀԱԽՈՍԱԿԱՆ

2005 թվականն էր, ես դեռ բանակային ծառայության մեջ էի: Ընկերներս, որ միշտ ինձ էին հաղորդում թարմ նորությունները համալսարանական կյանքից, հաղորդեցին, որ Հակոբ Վահանիչն այլևս դաս չի տալիս համալսարանում` առողջական վատ դրության պատճառով: Թեև արդեն ավելի քան 1 տարվա զինծառայող էի, դա բանակում իմ առաջին սթրեսն էր: Հակոբ Հակոբյանին մենք ոչ միայն սիրում էինք, այլև մեջբերում գրեթե բոլոր զրույցների ժամանակ, քննարկում նրա մեկնաբանությունները այս կամ այն պատմական իրադարձության շուրջ: Ես խիստ ափսոսում էի, որ մեզ հաջորդող սերունդները այլևս չեն լսելու նրա դասախոսությունները: Միևնույն ժամանակ տեսնելով, թե ով է հաջորդում պարոն Հակոբյանին ֆակուլտետում, ցավում էի, որ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետը մեռնում է, դադարում կադրերի դպրոց լինելուց և վերջնականապես վեր է ածվում շահույթ հետապնդող ցեխային մակարդակ ունեցող մարմնի: Ազատ արձակումների ժամանակ, կիրակի օրերին, Հակոբ Հակոբյանի տարբեր տարիների ուսանողների հետ գնում էինք նրա տուն` վայելելու նրա «արտաժամյա դասախոսությունները», տեղեկանալու նրա նոր նախաձեռնություններին, լսելու նրա նոր ստեղծագործությունները: Չնայած վատառողջությանն ու անկողնուն գամված լինելուն պրն. Հակոբյանը մնում էր նույն ռոմանտիկը` գրում էր քնքուշ բանաստեղծություններ, բալադներ սիրո մասին, կատարում թարգմանություններ, և բնականաբար, զբաղվում գիտական գործունեությամբ: Խմբագրում էր Վահագն Տատրյանի գրքի ռուսերեն թարգմանությունը, գրում գիտական հոդվածներ, «Գլաձոր» համալսարանի ուսանողների մագիստրական ու թեկնածուական թեզերի գիտական ղեկավարն էր: Թեզերի գիտական ղեկավար էր նաև ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետում, սակայն նորընտիր ռեկտորը Արամ Սիմոնյանը որոշել էր, որ բազմավաստակ ու եզակի դասախոսի գիտելիքներն ու փորձն այլևս պետք չեն ուսանողներին և Հակոբ Վահանիչին հեռացրել էր նաև ամբիոնի խորհրդականի պաշտոնից: Վիրավորված էր պարոն Հակոբյանը, չէր կարողանում հասկանալ ինչու են իրեն զրկում ուսանողների հետ աշխատելու հաճույքից: Իսկ մենք, այն ուսանողներս, որ հաճախ շփվում էինք մեր դասախոսի հետ, ուղղակի զարմանում էինք համալսարանի ու ֆակուլտետի ղեկավարության վրա, որ ուսանողությանը զրկում էին Հակոբ Հակոբյանի հետ շփվելու պատեհությունից: Սակայն զարմանալ պետք չէր. թևակոխել էինք միջակություններից ցածր մակարդակ ունեցողների դարաշրջան:
Եզակի դասխոս էր:Միջազգային հարաբերությունների պատմության փնտրված մասնագետ: Հրաշալի գիտեր անգլերեն, ֆրանսերեն, ռուսերեն: Ի դեպ լեզուն տիրապետում էր ոչ միայն գիտական աշխատանք կատարելու մակարդակով, այլ հրաշալի գիտեր անգլիական, ամերիկյան, ֆրանսիական, ռուսական գրականությունը, թարգմանում էր տարբեր հեղինակների բնագրերից, գիտեր ժողովուրդների բանահյուսությունը` մի խոսքով լեզվի «ուղն ու ծուծը» գիտեր և այդ ամենին նպաստում էր նրա բանաստեղծական խառնվածքը նաև, երաժշտության ու մշակույթների, արվեստների /փայտի վրա փորագրություններ էր անում/ նկատմամբ նրա սերը, տարիների ընթացքում տարբեր բնագավառներում ձեռք բերած գիտելիքները, որը նա այնպես շռայլորեն կիսվում էր իր ուսանողների հետ: Դասախոսությունը պատրաստելիս պարտադիր օգատգործում էր բազմալեզու բազմաթիվ աղբյուրներ, կատարում վերլուծություններ, իրադարձությունը ներկայացնում ժամանակի կոնտեքստի մեջ` հնարավորություն տալով մտածել, դասգրքային կաղապարները հաղթահարել, նյութը ճիշտ հասկանալ: Նոր շրջանի դիվանագիտության ու միջազգային հարաբերությունների պատմության նրա դասախոսությունները դեռ մնում են ձեռագիր վիճակում:
Սովետական տարիներին լինելով քաղաքական մեկնաբան, հրապարակախոս, թարգմանիչ, համալսարանական տարբեր պաշտոններ զբաղեցնելով /եղել է ԵՊՀ գրադարանի տնօրեն, Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանի պրոռեկտոր և այլն/ եղել էր տարբեր իրադարձությունների կենտրոնում, դրանց մասնակիցը: Երրորդ աշխարհի երկրների գծով հազվագյուտ մասնագետ էր, աշխատել է աֆրիկյան տարբեր երկրներում, նույնիսկ աֆրիկյան տարբեր ժողովուրդների համար սեփական լեզու ստեղծելու նպատակով կազմված միջազգային խմբերի անդամ է եղել:
Ղարաբաղյան շարժման սկզբնավորման շրջանում Հակոբ Հակոբյանը գիտնականի և քաղաքագետի իր ջանքներն է ներդնում` հանդես գալով հանրապետական, միութենական և միջազգային ԶԼՄ-ներում: Կոմունիստական կուսակցությունից Դեմոկրատական կուսակցություն անցում կատարելու նախաձեռնողներից մեկն էր, և Սիլվա Կապուտիկյանի, Արամ Սարգսյանի հետ միասին Դեմկուսի հիմնադիրներից: Անմնացորդ նվիրված էր Հայկական հարցին: Բազմաթիվ հոդվածները և աշխատություններն այդ են վկայում: Ստվարածավալ աշխատության մեջ խոսում է միջազգային իրավունքի մեջ հայրենիքի դերի, կորսված հայրենիքի հասկացության մասին:
Անուղղելի իդեալիստ էր: Միջազգային հարաբերությունների բարոյականությունը չափում էր միջազգային իրավունքի նորմերին դրանց համապատասխանության մեջ:
Չգիտեմ, համալսարանում կգտնվի այլևս այս մասշտաբի մի այլ մասնագետ միջազգային հարաբերությունների պատմության բնագավառում, որ կարողանա այսպիսի ազդեցություն ունենա սերունդների վրա: Դժվարանում եմ գուշակել: Հատկապես, որ նորագույն պատմության փայլուն մասնագետներից մեկը` Վահրամ Պետրոսյանը, այսօր համալսարանի գիտքարտուղարն է և տարված է վարչական թղթերով` փոխարեն ավելի շատ լսարան մտնելու:
2 օր առաջ Պրահայից զանգեց ընկերս` Համլետը Մազմանյանը և գուժեց Վահանիչի մահվան լուրը: Գրիգորյան Անին էր ասել, Անին, որ վերջին 4-5 տարին դարձել էր Վահանիչի հարազատը, հաճախ լինում էր նրա տանը, մեքենայագրում շատ գործեր: Համլետն ասաց, որ հեռագիր տամ. իսկ ես տանից դուրս գալ չէի ուզում. հեռագիրն այնպես հասարակ էր թվում… փորձեցի ընկերներիս հետ կիսվել և Facebook-ի էջիս վերևում ցավակցական խոսքեր գրեցի ընկերներիս, Հակոբ Հակոբյանի ուսանողներին: Մեկնաբանություն, պատասխան չեղավ. երևի այդ օրերին ընկերներս զբաղված էին եղել: Եվ ես որոշեցի այս փոքրիկ նյութը գրել, համոզված, որ դեռ պետք է լրացնեմ:
Որպես վերջաբան: Facebook-ում տպած հոդվածներիցս մեկում նշել էի, որ 3-4 դասախոս զգալիորեն ազդել են իմ աշխարհահայցքի, արժեքային համակարգի ձևավորման վրա, սովորեցրել են մտածել: Նրանցից մեկը Հակոբ Վահանի Հակոբյանն է:
12/06/2009
Ստրասբուրգ

Իրանում ծավալվող իրադարձությունների մասին

Իրանում ծավալվող իրադարձությունների մասին
Ես իրանագետ չեմ և Իրանում կատարվող իրադարձությունների վերաբերյալ իմ դատողությունները շատ խոցելի են, քանի որ հիմնված են երրորդական-չորրորդական աղբյուրների վրա: Մի շարք հայ քաղաքագետներ և իրանագետներ, այդ թվում հայտնի իրանագետ Գառնիկ Ասատրյանը քիչ հավանական են համարում իշխանափոխությունն Իրանում: Այնուամենայնիվ, դիմադրությունն այս երկրում մնում է հզոր: Եվ դիմադրությունը ոչ թե Ահմադինեժադի դեմ է, այլ իշխող կրոնապետական ռեժիմի: Ի՞նչ կտա Հայաստանին և հայությանը իսլամական ռեժիմի փոփոխությունը Իրանում և ի՞նչ մարտահրավերների առաջ կարող ենք կանգնել դրա հետևանքով: 
Նախ, կարծում եմ, ռեժիմի փոփոխությունը միանգամայն հնարավոր է: Աշխարհիկ պետության կառուցումը մնում է իրանցիների մեծ մասի երազանքն ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ արտասահմանում: Ռեժիմի փոփոխության տարբերակներից մեկը Իրանում պառլամենտական պետության կառուցումն է և հնարավոր է սահմանադրական/պառլամենտական/ միապետության վերականգնումը, Ռեզա Փահլավի նախկին շահի որդու գլխավորությամբ: Իրանի ազատականությունը արդյո՞ք ձեռնտու է Հայաստանին: Միանշանակ կարելի է ասել, որ այո: Հատկապես ազատականացումը Իրանի տնտեսության մեջ կարող է լուրջ նպաստել Հայաստանի տնտեսության զարգացմանը: Իրանում շուկայական հարաբերությունների, մրցակցային ազատ դաշտի ստեղծումը և հատկապես պրոտեկցիոնիզմից հրաժարվելը հայ ձեռներեցների համար լրացուցիչ հնարավորություններ կստեղծի. Իրանը Հայաստանի համար բավականին հետաքրքիր շուկա է` իր ծավալներով և մոտիկությամբ: Սակայն այդ երկրում կիրառվող պրոտեկցիոնիզմի պատճառով համանման ապրանքներ արտադրող հայկական ֆիրմաները գրեթե մուտք չունեն այնտեղ: Իրանի հյուսիսը, հատկապես Իրանական Ադրբեջանը Թավրիզ կենտրոնով պետք է դառնա հայկական բիզնեսի հետաքրքրության կարևորագույն վայրերից մեկը: Իրանի նկատմամբ միջազգային պատժամիջոցների /այդ թվում էմբարգոյի/ վերացումը լրջորեն կնպաստի տնտեսական հարաբերություններին: Իրանում ռեժիմի փոփոխությունը կարող է բերի նաև 1979թ.-ից այս երկրից հեռացած բիզնես էլիտայի մի մասի վերադարձին: Դրանց մեջ զգալի թիվ են կազմում նաև հայ ձեռներեցները: Նրանց վերադարձը և նախկին դիրքերի վերականգնումը միայն կուժեղացնի հայության դիրքերը Իրանում: 
Աշխարհիկ և ժողովրդավարական իշխանության հաստատումը Իրանում կհեշտացնի նաև հայկական արտաքին քաղաքականության գործերը: Իրանի հետ որևէ ռազմավարական ծրագիր սկսելու դեպքում այլևս պետք չի լինի հսկայական ջանքեր թափել միջազգային հանրությանը դրա` Հայաստանի համար կենսական լինելը բացատրելու համար:
Ի՞նչ մարտահրավերներ կարող են լինել ռեժիմի փոփոխությունից: Հիմնական մարտահրավերն այն է, որ Իրանում կարող է սկսվել անկայուն վիճակ, ընդհուպ մինչև երկրի տրոհում ու Հայաստանի նկատմամբ ոչ բարենապաստ տրամադրված պետական միավորների առաջացում հենց Հայաստանի սահմանին կից: Սա կարող է ուղեկցվել փախստականների հոսքով դեպի մեր երկիր: Թեկուզ միայն իրանահայությանն ընդունելը մեր երկրի համար լուրջ խնդիր է: 
Անկայունությունն Իրանում կարող է կասկածի տակ դնել նաև այդ երկրի հետ մեր տնտեսական նախագծերը:
Հայկական աղբյուրներում ես այդպես էլ չհանդիպեցի մանրակրկիտ ուսումնասիրություն Իրանի ներքաղաքական զարգացումների, Հայաստանի և հայության վրա դրանց ազդեցության վերաբերյալ: Մեր հիմնական վերլուծական կենտրոնները, կարծես դեռ չեն շտապում հանդես գալ համապատասխան նյութերով: Չեմ կարծում, թե վիճակը մխիթարական է նաև ԱԳՆ և ԱԱԾ վերլուծական վարչություններում: Մինչդեռ Իրանում ծավալվող իրադարձությունները պետք է դառնան Հայաստանի Ազգային Անվտանգության Խորհրդի քննարկման առարկա, հաշվի պետք է առնվեն հնարավոր բոլոր զարգացումները: 
Ամփոփելով, պետք է ցավով արձանագրեմ, որ Հայաստանում իրանագիտական ուսումնասիրությունները, աշխարհաքաղաքական վերլուծությունները մնում են չհամակարգված և գրեթե պրակտիկ նշանակություն չեն ունենում: Արդ, ժամանակն է ի մի բերել բոլոր կենտրոնների նյութերը, ինչպես նաև պետական մակարդակով հանդես գալ լուրջ վերլուծությունների պատվերով:
4/06/2009
Ստրասբուրգ